Dziecięce lęki – czego się spodziewać w danym wieku oraz jak pomagać

Lęki u dzieci mogą się pojawić nieoczekiwanie, bez żadnego powodu. I mogą być one bardzo zróżnicowane w zależności od wieku. Choć każde dziecko jest inne i na jego odbierania świata może wpływać wiele czynników, jak chociażby integracja sensoryczna >>, to można zauważyć pewne tendencje do rodzajów lęków w konkretnym wieku.

Czym są dziecięce lęki?

Na wstępie warto wyjaśnić, czym różni się lęk od strachu. Strach to emocja, która powstaje jako reakcja na konkretny bodziec – dla jednych będzie to mysz, dla innych huk lub groźne zwierzę. Strach jest bardzo ważny — nie czując go, nieustannie narażalibyśmy się na niebezpieczeństwo. Natomiast lęk to bardziej długotrwałe zjawisko, dłużej nam towarzyszy, nie zawsze można określić, skąd się wziął, ciężko go zwalczyć, na dodatek wprowadza organizm w nietypowy stan. Lęk wywołuje szereg różnych rzeczy: myśli, emocje, reakcje organizmu oraz zachowania. Obecność lęku u dzieci może wywołać bóle brzucha, drżenie, pocenie się.

Co to są kamienie milowe w rozwoju dziecka? >>

Dziecięce lęki w różnym wieku

W zależności od wieku u dzieci mogą się pojawiać różne rodzaje lęków. Dotyczą one już nawet niemowlaków!

• W okolicy 8. miesiąca życia – lęk separacyjny i lęk przed obcymi.
• Między 10. a 15. miesiącem życia – głośne dźwięki, duże przedmioty, hałaśliwe osoby, ciemność.
• Między 15. a 36. miesiącem życia – ciemność, brak rodziców, zmiany w domu, obce osoby, zwierzęta.
• Powyżej 3. roku życia – dominują lęki wizualne: ciemność, dziwne twarze, maski, zwierzęta, niektórzy ludzie. Lęk przed ciemnością może towarzyszyć nawet do wieku nastoletniego.
• Powyżej 4. roku życia – pojawiają się także lęki głosowe: pewne rodzaje odgłosów, dźwięki wydawane przez różne urządzenia, głośne dźwięki.
• Powyżej 5. roku życia – pojawiają się lęki nadprzyrodzone, związane z fikcyjnymi postaciami, ale także lęk przed skaleczeniem oraz przed śmiercią (w tym wieku dzieci zaczynają rozumieć tę ideę).
• Pomiędzy 6. a 8. rokiem życia pojawiają się bardziej złożone lęki, jak na przykład przed piwnicą, strychem, włamywaczem. W tym wieku obserwuje się wiele lęków.
• Powyżej 8. roku życia może pojawić się lęk przed niepowodzeniem w szkole.
• Pomiędzy 9. a 12. rokiem życia pojawią się lęki socjalne – lęk przed odrzuceniem, byciem niezaakceptowanym, wyśmianym.

Jak pomóc dziecku zwalczyć lęki?

W zależności od wieku można przyjąć inne metody pomagania dziecku. Ciężko kilkunastomiesięcznemu dziecku wytłumaczyć, że nic mu nie grozi, gdy nas nie ma, można jedynie starać się, by ten czas maluch spędził w towarzystwie kogoś znajomego, komu ufa. Jeżeli jednak mamy do czynienia z kilkulatkiem, który zaczął się obawiać potwora pod łóżkiem lub w szafie, są skuteczne sposoby radzenia sobie z tym.

Obrońca przed potworem / innym lękiem

Niezależenie od tego, co jest źródłem lęku, możemy podsunąć dziecku pluszaka lub ulubioną figurkę i opowiedzieć o tym, że potwór się boi tej rzeczy. Gdy tylko maluch poczuje lęk, niech sięgnie po swojego obrońcę, który szybko odstraszy potwora. Można też kupić jakąś nową zabawkę i stworzyć niesamowitą opowieść o tym, skąd się wzięła ta rzecz i co robiła wcześniej.

Oswajanie lęku

Możemy spróbować przedstawić źródło lęku w nieco bardziej przyjaznej postaci. Opowiedzmy, że nasz potwór jest samotny i chciałby się zaprzyjaźnić, uwielbia jeść lody i bawić się w chowanego. A jeżeli jest bardzo uciążliwy, to zapewne dlatego, że bardzo chciałby się pobawić czymś, czego Wasze dziecko ma w dużej ilości (na przykład jakieś samochodziki, figurki zwierząt, kredki). Wtedy trzeba dać potworowi tę rzecz do zabawy, a on się tym zajmie i zostawi malucha w spokoju.

Magiczna broń na potwora

Bronią może być wszystko – trochę wody wzbogaconej olejkami eterycznymi w butelce z atomizerem jako zapach, który odstrasza potwora, kocyk, którym trzeba się szczelnie owinąć, by potwór nie miał do nas dostępu czy latarka z kolorowym światłem, które drażni potwora. Cokolwiek to będzie, niech zawsze będzie pod ręką, a najlepiej w ilości kilku sztuk.

Jak sobie radzić z dziecięcymi lękami?

Lęk dziecięcy z czasem minie. Jeżeli nie jesteśmy w stanie go racjonalnie wytłumaczyć, warto stosować powyższe metody (mogą być łączone). Eskalacja lęków może prowadzić do przeróżnych reakcji organizmu (biegunki, zaparcia, bóle) oraz nadmiernej produkcji hormonu stresu. Jeżeli nie pomożemy maluchowi w walce z lękiem i będzie on zdany sam na siebie, mogą się u niego wytworzyć nawyki ruchowe, jak na przykład obgryzanie paznokci, ucieczka w chorobę czy regresja etapu rozwoju (na przykład moczenie się u starszych dzieci).

Dziecko może też maskować lęk, poprzez dziwne, nieadekwatne zachowanie – nadmierna powaga albo śmieszność. Najważniejsze jest, by zadbać o komfort psychiczny dziecka, dać mu poczucie kontroli nad sytuacją lub wsparcie, kiedy tego potrzebuje. Absolutnie nie wolno wyśmiewać, bagatelizować ani denerwować się na dziecko, gdy ono woła nas po pomoc.